قربانی در گذر تاریخ
عید قربان ریشه در دوران قبل از تاریخ بشر دارد. انسانهای اولیه برای به دست آوردن ترحم خدایان دست به قربانی کردن حیوانات و انسانها میزدند.
تاریخ قربانی بسیار قدیم است و از زمان حضرت آدم ابوالبشر(ع) معمول بوده و در ادیان گذشته نیز جزو مقررات دینی به شمار میآمده که شمهای از آن به اختصار بیان میشود:
1- قربانی فرزندان حضرت آدم(ع) که نخستین قربانی در عالم به شمار میرود و در آیات30- 27 سورهی مائده تصریح شده که خلاصهی شرح آن چنین است: دو پسر حضرت آدم به نام هابیل و قابیل به ترتیب شبانی (چوپانی) و کشاورزی میکردند و صاحب گوسفندان و آب و خاک فراوان بودند، حضرت آدم(ع) آنان را امر به قربانی در راه خدا کرد. هابیل یکی از بهترین شتران یا گوسفندان را برای قربانی در راه خدا اختصاص داد و قابیل دستهای از گندمهای پست و نامرغوب را جهت قربانی انتخاب کرد که قربانی هابیل مقبول درگاه پروردگار گردید و قربانی قابیل به علت عدم اخلاص مردود گشت. قابیل به سبب قبول نشدن قربانی حسادت ورزید و آتش خشم و کینهاش زبانه کشید، نفس اهریمنی و شیطانی قابیل او را به کشتن برادر وادار کرد و هابیل را کشت و در دنیا و آخرت زیانکار گردید. در قرآن مجید این واقعه تاریخی چنین آمده است:
«اذ قربا قربانا فتقبل من احدهما و لم تقبل من الاخر» (مائده 27)
وقتی که (هابیل و قابیل، پسران آدم) قربانی تقدیم کردند از یکی (یعنی هابیل) پذیرفته شد و از دیگری (قابیل) پذیرفته نشد.
2- حضرت نوح پیغمبر(ع) پس از طوفان، مذبحی ترتیب داد و حیوانات بسیاری در آنجا برای خدا قربانی کرد.
3- قربانی حضرت ابراهیم خلیل(ع) یگانه فرزندش اسماعیل(ع) که در آیات 102 تا 107 سوره صافات بیان گردیده است “فلما بلغ معه السعی الی و فدیناه بذبح عظیم”.
4- درزمان حضرت موسی(ع) به عقیدهی یهودیان دو نوع قربانی معمول بوده است:
الف- قربانی دموی ب- قربانی غیرِدموی
قربانی دموی بر3 قسم است: قربانی که آن را به آتش میسوزاندند و جز پوست آن چیزی باقی نمیگذاردند، قربانی که برای جبران گناه تقدیم میکردند و قسمتی از آن را میسوزاندند و قسمت دیگر را برای کاهنان باقی میگذاشتند و قربانی که برای تندرستی انجام میدادند و در خوردن گوشت آن مختار بودند.
قربانی غیردموی نیز عبارت از رها کردن حیوان در بیابانها بود و اعراب نیز از بنیاسرائیل تقلید کردند و به عنوان تقرّب به بتان خود، حیوانات را در بیابان رها میکردند و اسلام این عادات نکوهیده را تحریم کرد و این همان قربانی است که در آیهی 103 سورهی مائده به نام بحیره و سائبه نامیده شده است.
5- در آئین مسیحیت نیز به عقیدهی عیسویان، قربانی منحصر به شخص مسیح بوده و گویند حضرت عیسی(ع) خون و گوشت خود را فدای مردم جهان ساخت و به همین مناسبت یکی از فروع دین نصاری آن است که باید ماهی یک مرتبه و یا حداقل سالی یک بار نزد کشیش بروند و به قدر تمکّن، وجهی به وی تقدیم دارند و به تمام گناهانی که در مدّت مزبور مرتکب شدهاند اقرار کنند تا کشیش که به عقیدهی آنان جنبهی غفاریت دارد آن گناهان را بیامرزد.
6- در اعراب زمان جاهلیت که سران قبائل به مکه میآمدند، ساکنان مکّه مهماندار و میزبان آنان بودند و هر دو دسته خود را به کشتن شتر و گاو و گوسفندان برای بتان خویش و اطعام به فقرا و گرسنگان موظّف میدانستند.
اسرار و حکمت قربانی فدا کردن مال و انفاق آن در راه خدا از جمله اسرار و حکمتهای قربانی است.
کشتن حیوان در مراسم قربانی اشاره به کشتن نفس اماره است و مرد خداشناس با شمشیر برنده عقل و ایمان، حیوان نفس را که به طور دایم وی را به کارهای زشت وا میدارد مقتول سازد و خانهی دل را از لوث نفس لئیم پاک گردانده، آنرا در راه حق و پیشگاه محبوب قربانی کند و حج اکبر نماید که اگر نفس اماره و خواهشهای او کشته نشوند و آرام نگیرند هرگاه تمام نعمتها و ثروتهای دنیوی در اختیارش باشد و زمین و آسمان را ببلعد باز هم سیر نمیشود و ندای هل من مزید دارد.
در روایات میخوانیم اولین قطرهی خون قربانی که ریخت، خداوند گناهان صاحبش را میبخشد، اوقاتی که به خاطر تولد نوزاد یا ورود مسافر یا دفع بلا، گوسفند ذبح میشود، در روح و روان و حرکت اهل خانه شور و نشاطی پدید میآید.
به هرحال، ذبح صدها هزار گوسفند و نحر هزاران شتر، یک نوع جلوه و زیبایی بوده، مظهر روحیهی ایثار دسته جمعی است که خود از شعائر الهی است.