حضرت امام خمینی(ره) که همیشه بر نقش مردم و اهمیت حیاتی آن در تأمین سلامت و موفقیت نظام تأکید میکردند، با درایت خاصی درآذرماه 1358، طی بیاناتی ضرورت تشکیل مدرسهی عشق یا همان بسیج مستضعفان را اعلام فرمودند. برکات این شجره و عطر دلاویز شکوفههای آن، در طی بحرانهای سالهای اولیه انقلاب و جنگ تحمیلی و بعد از آن به سراسر مملکت اسلامی ما رسید، و فضای آن را معطر ساخت و انقلاب و جنگ را به نفع اسلام و مسلمانان به پایان رسانید، و اینهمه جز در پرتو جهان بینی و تدبیر آن پیر فرزانه و حضور نیروهای مردمی و پیوند الهی آنان با ولایت حاصل نشد.
مراد حضرت امام(س) از بسیج، فراتر و جامعتر از معانی مذکور در لغتنامههاست، و حتی با درک اغلب مردم از بسیج به عنوان نهادی رزمی متفاوت است. در اندیشهی حضرت امام(س) بسیج یک نهادی است اجتماعی با ابعاد متعدد. در این نگرش، بسیج دیگر صرفاً سازمانی نظامی نیست که فقط در زمان جنگ و برای دفاع در مقابل دشمن شکل گرفته باشد، بلکه نهادی است وسیع و پاسخگوی نیازهای اساسی و حیاتی جامعه، و با اجزای دیگر نظام، چنان هماهنگی و پیوندی دارد که انفصال آن جز با انحلال جامعۀ اسلامی متصور نیست. در تبیان بسیج در اندیشهی امام خمینی(س) مفهوم بسیج در کلام امام در حیطههای سه گانۀ ذیل قابل طرح است: