با فرا رسیدن روز اربعین حسینی(ع)، شور غیرقابل وصفی شیعیان و دوستداران حضرت ابا عبدالله(ع) را دربر میگیرد. راز و رمز این همه دلدادگی و تکاپو برای زیارت کردن سید الشهدا(ع) در روز اربعین چیست؟
این کشش و میل درونی فراتر از یک سفارش معمولی از سوی بزرگان دینی است که سفارشات بزرگان بر بسیاری از اعمال مستحب و حتی واجب بسیار است اما داستان اربعین و زیارت امام حسین(ع) در روز بیستم صفر حساب دیگری دارد. چرا در میان زیارات مخصوصی که برای امام حسین(ع) وارد شده است زیارت اربعین جایگاه ویژهای دارد. دربارهی اربعین سوالات دیگری نیز مطرح است: این که چرا بزرگان دینی به زیارت اربعین این قدر توصیه کردهاند؟ نقش اربعین در تداوم قیام عاشورا چیست؟
در قرآن توصیه شده است که مؤمنان ایامالله را یادآور شوند تا این روزهای بزرگ الهی فراموش نشود. اربعین در تداوم واقعهی کربلا است؛ از این رو برای پاسداشتن روز عاشورا که از اعظم ایامالله است، در روز اربعین عاشقان حسینی با حرکت امام حسین(ع) تجدید عهد میکنند و این تجدید عهد را در بهترین وجه خود یعنی رفتن به زیارت کربلا ابراز مینمایند.
از این روست که در روایت امام حسن عسکری(ع)، زیارت امام حسین(ع) در روز اربعین را از علائم مؤمن دانستهاند.
حضرت آیتالله خامنهای اهمیت اربعین اباعبدالله(ع) را در احیاگری فلسفهی شهادت و استمرار نهضت ظلم ستیزانهی امام حسین(ع) میدانند و درس بزرگ آن را زنده نگه داشتن یاد و خاطرهی شهادت در مقابل تبلیغات دشمن معرفی مینمایند.
الف) زیارت اربعین در تاریخ و سیره بزرگان
آنچه میتوان راز زیارت اربعین امام حسین(ع) در کربلا دانست، نقش این روز در تداوم قیام حسینی است. شواهد خارجی و نحوهی برخورد شیعیان به این روز نیز همین را تأیید میکند. این که ائمه علیهمالسلام عمل جابر را مورد تحسین قرار دادند و بنا بر نقلی خود اهل بیت علیهمالسلام در اربعین به زیارت ایشان رفتند و این که زیارتنامهی مخصوص برای اربعین از امام صادق(ع) وارد شده است، همه نشان از جایگاه ویژه اربعین در ماندگاری واقعه عاشوراست.
پیادهروی اربعین
از هنگامی که نخستین زائر مضجع منور اباعبداللهالحسین(ع)، جابربن عبدالله انصاری در روز اربعین از مدینه به سمت کربلا رهسپار شد تا کنون 1373 سال میگذرد. در این سالها علما و اولیای الهی برای زیارت سیدالشهدا(ع) در روز اربعین اهمیت و جایگاه والایی قائل بودند و با پای پیاده از نجف اشرف به سوی کربلا رهسپار میشدند، بیشک جابربن عبدالله، نخستین زائر کربلای معلی در روز اربعین سال 61 هجری است، این سنت حسنه نیز در سالهای حضور ائمه معصومین(ع) با وجود حکومت سفاک و خونریز اموی و عباسی انجام شده است.
از شیخ انصاری، محدث نوری، حاج آقا مصطفی خمینی
در برخی از روایات تاریخی بیان شده است که زیارت کربلا با پای پیاده در زمان «شیخ انصاری» (متوفی سال 1281 قمری) رسم بوده است، اما در برههای از زمان به ورطهی فراموشی سپرده میشود که در نهایت توسط «شیخ میرزا حسین نوری» دوباره احیا میشود.
این عالم بزرگوار اولین بار در عید قربان به پیادهروی از نجف تا کربلا اقدام کرد که 3 روز در راه بود و حدود 30 نفر از دوستان و اطرافیانش وی را همراهی می کردند. «محدث نوری» از آن پس تصمیم گرفت، هر سال این کار را تکرار کند. ایشان آخرین بار در سال 1319 هجری با پای پیاده به زیارت حرم اباعبدالله حسین(ع) رفت و سپس رد پای این سنت در بین بزرگان امتداد مییابد. در احوال آقا مصطفی خمینی(ره) آمده چندبار در سال بر این عمل مداومت داشتند.
آداب اربعین از منظر میرزا جواد آقا ملکی تبریزی
از آن پس بسیاری از عاشقان اهل بیت و امام حسین(ع) و نیز برخی علما و حتی مراجع تقلید با پای پیاده به کربلا سفر کردهاند، میرزا جواد آقاملکی تبریزی یکی از مراجع عالیقدر جهان تشیع که خود بارها با پای پیاده از عتبه علویه، رهسپار عتبه حسینی شده است، درباره مراقبه و بزرگداشت روز اربعین حسینی چنین میگوید: «به هر روی بر مراقبهکننده لازم است که بیستم صفر (اربعین) را برای خود روز حزن و ماتم قرار داده، بکوشد که امام شهید را در مزار حضرتش(ع) زیارت کند، هر چند تنها یک بار در تمام عمرش باشد».
آیتالله مکارم شیرازی
آیتالله ناصر مکارم شیرازی نیز که در دوران طلبگی سال های 1369 تا 1370 هجری قمری در نجف اشرف ساکن بوده است، دو بار توفیق پیادهروی از نجف تا کربلا را داشته است. وی با پای برهنه از مسیر شط (رودخانه) که حدود 20 کیلومتر طولانیتر از مسیر کنونی نجف کربلاست و حدود 3 روز به طول میانجامید، به زیارت اباعبدالله الحسین(ع) مشرف شدند.
آیت الله بهجت
بهجتالعرفا آیتالله محمدتقی بهجت فومنی درباره نقش پیاده روی روز اربعین میگوید: روایت دارد که امام زمان(عج) که ظهور فرمود، پنج ندا میکند به اهل عالم، اَلا یا اَهلَ العالَم اِنَ جَدِی الحُسَین قَتَلُوهُ عَطشاناً، اَلا یا اَهلَ العالَم اِنَ جَدِی الحُسَین سحقوه عدوانا،… امام زمان خودش را به واسطهی امام حسین(ع) به همهی عالم معرفی میکنند. بنابر این در آن زمان باید همهی مردم عالم، حسین(ع) را شناخته باشند. اما الان هنوز همهی مردم عالم، حسین(ع) را نمیشناسند و این تقصیر ماست، چون ما برای سیدالشهدا(ع) طوری فریاد نزدیم که همهی عالم صدای ما را بشنود، پیادهروی اربعین بهترین فرصت برای معرفی حسین(ع) به عالم است.
ب) ما و حماسهی پیادهروی زیارت اربعین
اهمیت اربعین حسینی
«و بذل مهجته فیک لیستنقذ عبادک من الجهاله و حیره الضلاله و قد توازر علیه من غرته الدنیا و باع حظه بالارذل الادنی»، «خدایا، امام حسین(ع) همه چیزش را برای نجات بندگانت از نابخردی و سرگشتگی و ضلالت در راه تو داده در حالی که مشتی فریبخورده که انسانیت خود را به دنیای پست فروختهاند بر ضد وی شوریدند و آن حضرت را به شهادت رساندند.» این عبارات، بخشی از جملاتی است که حضرت امام صادق(ع) بر زبان مبارک خویش جاری میسازند و به زیارت روز اربعین امام حسین(ع) مشهور است. امام ششم شیعیان در این زیارت اشاره میکنند به آنچه که جدشان در راه خدا و برای سعادت بشریت انجام دادند. اما چرا امام صادق(ع) این جملات را در روز اربعین بیان میکنند و همگان را در این روز به دلیل و معنای قیام حضرت اباعبدالله الحسین(ع) توجه میدهند؟ و چرا به خواندن این زیارت تا این حد توصیه میشود تا آنجا که نشانهی ایمان قرار میگیرد و چرا این همه بر زیارت مرقد مبارک حضرت اباعبدالله(ع) در روز اربعین تأکید میشود و خیل عاشقان از جای جای دنیا خود را به کربلا میرسانند؟
برای یافتن پاسخ صحیح این پرسشها، باید به حدیثی از پیامبر اکرم(ص) بازگشت که ایشان فرموند: «من از حسینم و حسین از من است.» با این تعبیر و تفسیر که اگر قیام حضرت اباعبداللهالحسین(ع) نبود، اگر ایشان از همهی وجود خود و اهل بیتشان نمیگذشتند، امروز اثری از آثار اسلام ناب محمدی باقی نمانده بود. با علم بر این مسأله، این سؤال مطرح میشود که آیا قیام کربلا به تنهایی میتوانست این اثربخشی را داشته باشد؟ اگر حادثه عظیم کربلا در سال 61 میماند و اگر ما امروز از چگونگی آن اطلاع نداشتیم، این غلبه خون بر شمشیر میتوانست امروز کارکرد مؤثر خود را داشته باشد؟
واقعهی کربلا نیز مانند هر موضوع مهم دیگر، زمانی در ذهنها و جامعه زنده مانده و میتواند کارکرد اصلی خود را داشته باشد که نشر یابد و درباره آن روشنگری شده و گرامی داشته شود.
با این روش و منطق، آنچه حسینبنعلی(ع) به سبب آن برخاست، حیات مییابد و در جامعه بسط پیدا میکند و اگر چنین نباشد، دیگربار، یزیدیان و فرهنگ طاغوت غلبه پیدا خواهند کرد.
اربعین حسینی اهمیت و ارج خود را از این منظر میگیرد که فرصتی است برای زنده نگه داشتن حقیقت عاشورا و تکثیر گفتمان سیدالشهدا(ع). این نگاه به اربعین شهادت امام حسین(ع) است که به بیستم ماه صفر اصالت میدهد و اربعین را در راستای روشنگریهای حضرت زینب(س) در مجلس یزید و افشاگریهای امام سجاد(ع) قرار میدهد و بزرگداشت آن، همان عمل زینبی است و تکلیف آنانی است که پس از عاشورا زندگی میکنند و به تعبیر دقیقتر میتوان گفت تا زمانی که اربعین این چنین پرشور، گرامی داشته میشود، نهضت عاشورا نیز امتداد خواهد داشت و در سایهی آن، اسلام زنده است. همانطور که امام خمینی(ره) فرمودند: «همین محرم و صفر است که اسلام را زنده نگه داشته است».
شور حسینی مردم عراق پس از سقوط صدام
تحقیقات نشان میدهد پیادهروی مراجع و علما تا زمان صدام ادامه داشته است، اما از زمانی که او در سال 1358 (1400 قمری) به ریاست جمهوری عراق رسید تا زمانی که در سال 1381 شمسی (1424) قمری سقوط کرد، وقفهای در اجرای مراسم عزاداری باشکوه و پیادهرویهای دستهجمعی ایجاد شد، هر چند که برخی اخبار حکایت از پیادهروی مخفی مردم در زمان صدام داشته است که گاهی منجر به شهادت این افراد توسط نیرویهای بعث شده، اما مردم عراق با سقوط صدام، بار دیگر عشق و علاقه وصفناپذیر خود به امام حسین(ع) را به جهانیان ثابت کردهاند که در کنار دیگر محبان و شیعیان اهل بیت از کشورهای ایران، لبنان، پاکستان، هند، لبنان، قطر، امارات، کویت، بحرین و… مراسم اربعین حسینی را باشکوهتر از سال قبل اجرا میکنند.
اربعین حسینی و آیینهایی که در آن روز برگزار میشود، نمایشی بیهمتا از شور و شعوری اسلامی است که میتواند علاوه بر درمان دردهای جهان اسلام، بهترین و مؤثرترین عامل برای معرفی اسلام حقیقی در جهان باشد. هرچند امسال به علت کرونا اعلام شده مراسم راهپیمایی جهانی اربعین برگزار نمیشود اما بدون شک در عراق دوستداران اهل بیت(ع) سالار شهیدان را تنها نمیگذارند.