قیام حافظانِ نهضت امام خمینی(ره)

روایتی مستند از حماسه‌ی ۱۹ دی مردم قم

با انتشار مقاله‌ی توهين‌آميز احمد رشیدی در روزنامه‌ی اطلاعات مردم شهر قم قبل از هر جا به این مطالب توهین آمیز واکنش نشان دادند. این واکنش قمی‌ها در روز ۱۷ دی ماه سال ۵۶ زمینه ساز قیام تاریخی قمی‌ها در روز ۱۹ دی ماه گردید.

با وجود اين‌كه هنوز روزنامه به قم نرسيده بود، ولی خبر آن در قم پخش شده بود. به همين خاطر عصر شنبه، ۱۷ دی ماه كه كاميون حامل روزنامه وارد شهر قم شد، عده‌ی كثيری از مردم به آن هجوم بردند و روزنامه‌ها را به آتش كشيدند. ساواك در گزارشی وقايع اين روز را چنين شرح داد:

«در تظاهرات امشب به عنوان اعتراض، حدود ۱۰۰ عدد روزنامه‌ی اطلاعات را پاره و به آتش کشیدند. ضمناً به عنوان اعتراض نسبت به توهينی كه در روزنامه‌ی اطلاعات به (امام)خمينی شده بود، كليه‌ی درب‌های حوزه تعطيل بود».

شبانه علما و طلاب طی تماس‌های تلفنی و ملاقات‌های خصوصی با استادان حوزه، تصميم بر تعطيلی حوزه و جلسات درس گرفتند. روز ۱۸ دی ماه، طلاب كه كلاس‌های درس را تعطيل كرده بودند با اجتماع در بيرون مدرسه‌ی آيت‌الله بروجردی به طرف منزل مراجع و آيات عظام حركت كردند و در طی مسير با دادن شعارهایی به حمايت از امام‌خمينی پرداختند. «جمعيت با شعار «مرگ بر اين حكومت‌ يزيدی»، «درود بر خمينی» و «رهبر ما خمينی است» تا جلوی در مدرسه‌ی فيضيه در ميدان آستانه آمدند و در آن‌جا عوامل شهربانی به قصد متفرق كردن جمعيت به آن‌ها حمله كردند. ولی در همان زمان كه جمعيت متفرق می‌شد اين صحبت مطرح شد كه به منزل آيت‌الله گلپايگانی» بروند.

پليس و ساواك در سر چهارراه‌ها مسلح به سلاح‌های گرم و سرد ايستاده بودند. در سه راه ارم ـ چهارمردان، پليس گروهی را مستقر كرده بود. اين برنامه تا ظهر نيز ادامه داشت. بعد از ظهر با تعطيلی مدارس، دانش‌آموزان دبيرستانی نيز به صف تجمع‌كنندگان و تظاهركنندگان پيوستند. نمازجماعت مغرب و عشا در مسجد اعظم قم برگزار گرديد و بعد از آن، طلاب با شعار «درود بر خمينی»، «مرگ بر اين حكومت يزيدی»، «مرگ بر اين حكومت پهلوی»، «دانشجو، روحانی پيوندتان مبارك» به تظاهرات خود در مسجد و حرم حضرت معصومه(س) ادامه دادند. فريادهای خالصانه‌ی تظاهركنندگان باعث تحريك مردم و به حركت درآمدن آنان شد. در مقابل اين صحنه پليس به وحشت افتاد و دستور داد كه همه‌ی مردم از حرم و صحن حضرت معصومه(س) بيرون بروند. عده‌ای از جمعيت به سمت خيابان صفائيه رفتند و عده‌ی بيشتری به سوی چهارمردان حركت كردند. در اين دو خيابان درگيری با پليس تا حدود ۹ شب ادامه داشت.
حركت اصلی مردم شهر قم در اعتراض به مقاله‌ی توهين‌آميز روزنامه‌ی اطلاعات، صبح روز دوشنبه، ۱۹ دي ۱۳۵۶ با تعطيلی بازار و راهپيمايی طلاب و بازاريان آغاز شد. حجت‌الاسلام ربانی يكی از شاهدان عينی در توصيف اين روز چنين مي‌گويد: «آن‌چنان بازارها و مغازه‌ها حتی در تهران و به‌ ويژه در قم تعطيل بود كه انسان ياد روز عاشورا می‌افتاد».

در اين روز طبق قرارهای قبلی، طلاب در مقابل مدرسه‌ی خان و ميدان آستانه تجمع كردند و چون روز گذشته به سوی منزل مراجع حركت كردند ابتدا به منزل آيت‌الله آملی و بعد از آن به منزل علامه طباطبايی رفتند. بعد از ظهر كه عده‌ی بيشتری در ميدان آستانه تجمع كرده بودند، به سوی منزل استاد نوری حركت كردند و «كم‌كم به علت كم شدن ترس و وحشت، جمعيت بيشتری از طبقات مختلف مردم وارد تظاهرات می‌شدند».

كماندوها و پليس در سه راه موزه و چهار راه ارم با آمادگی كامل ايستاده بودند. استاد نوری در دفاع از امام‌خمينی و حركت آگاهانه‌ی طلاب صحبت كردند و جمعيت را به وحدت فرا خواندند. بعد از سخنرانی، جمعيت مجدداً حركت خود را آغاز كردند و با ورود به خيابان صفائيه، پليس از ادامه‌ی حركت جلوگيری كرد. در همين حين دو تن از مأموران ساواك برای دادن بهانه به دست نيروهای ضد شورش اقدام به شكستن شيشه‌ی يكی از بانك‌ها كردند. از اين‌جا بود كه برخورد پليس با مردم، حالت خشونت به خود گرفت. «نمايندگی روزنامه‌ی اطلاعات و دفتر حزب رستاخيز به آتش كشيده» شد. پليس ابتدا با باتوم و سپس با شليك تيرهوايی و بعد از آن با تيراندازی مستقيم، مردم را هدف قرار داد. پس از چنين فاجعه‌ی عظيمی، رژيم به منظور پاداش به ریيس پليس قم، سرهنگ رزمی، بلافاصله او را به درجه‌ی تيمساری ارتقاء داده و به عنوان ریيس پليس، به مناطق دور دست در جنوب كشور يعنی آبادان منتقل كرد.

خبر حوادث قم به سرعت در سراسر كشور پخش و منجر به واكنش‌های تندی از سوی گروه‌های مختلف شد. بازار اصفهان از چهارشنبه، ۲۱ دی ماه به مدت شش روز تعطيل بود. نجف‌آباد از روز شنبه، ۲۴ دی تا دوشنبه، ۲۶ دی به مدت سه روز يك‌پارچه تعطيل بود. در مشهد نيز همان روز يكشنبه، ۱۸ دی ماه تظاهرات گسترده‌ای در خيابان نادری صورت گرفت.

علمای تهران اعلاميه‌ای با امضای حدود ۱۲۰ نفر صادر كردند و به نخست‌وزيری فرستادند كه در قم نيز پخش شد، هم‌چنين بازاريان و وعاظ تهران اعلاميه‌هايی در تقبيح اعمال وحشيانه‌ی دولت صادر كردند كه همه در قم نيز پخش شد. همچنين در بهمن اعلاميه‌ای از سوی روحانيون مبارز خارج از كشور درباره‌ی انعكاس خواسته‌های ملت ايران به دبيركل سازمان ملل متحد فرستاده شد و هم‌زمان در كشور نيز پخش شد. متن اعلاميه به حقوق پايمال شده‌ی ملت شريف ايران توسط دودمان ننگين پهلوی اشاره می كرد و در آن از سياست حمايتی «كارتر» از شاه در مقابل ملت ايران انتقاد شده بود. اين اعلاميه با زير سؤال بردن عملكرد كميسيون حقوق بشر كه هيچ اقدامی در اين زمينه انجام نداده بود، اين كميسيون را عملاً در اختيار قدرت‌های بزرگ برای سرپوش گذاشتن به اعمال ننگين خود دانسته بود.

امام نيز در واكنش به اقدام رژيم و هتك‌حرمت علما، طلاب و مردم، در پيامی آن را مصيبتی بزرگ خواندند. در ادامه‌ی اين پيام، امام‌خمينی سركوب قيام ۱۹ دي را نشانه‌ی نزديك بودن پيروزی انقلاب اسلامی و استيصال رژيم شاه تلقی كرد و از فعالان سياسی خواستند كه از طرح بحث لزوم اجرای قانون اساسی خودداری نمايند چرا كه اين امر به مفهوم حفظ نظام سلطنتی خواهد بود در حالی كه تمام مشكلات از وجود همان رژيم است و تنها راه باقی مانده سقوط آن است و برای هم‌دردی و جديت در مبارزه، درس‌های خودشان را به مدت يك هفته تعطيل و مهم‌تر از همه اين‌كه براي نشان دادن اهميت مسئله‌، فريضه‌ی مهم نمازجماعت را نيز تعطيل كردند.

حادثه‌ی ۱۹ دی قم سرآغاز سلسله حوادثی بود كه سيزده ماه ادامه يافت تا در نهايت به پيروزی انقلاب شکوهمند اسلامی منجر شد.